Przeważnie piszę dla Was o pielęgnacji skóry. Dziś poruszę temat nowotworów skóry, przede wszystkim czerniaka. Temat ważny i to bardzo, ale nie samą pielęgnacją żyjemy, a edukowanie i uświadamianie jest bardzo istotne.

Wiecie już z poprzednich wpisów jak bardzo up/ierdliwie potrafię przypominać o konieczności stosowania produktów zawierających filtry UV. Nie  tylko ze względu na to, iż długie i systematyczne kąpiele słoneczne mają wpływ na przyspieszenie sparzenia się skóry. Przede wszystkim ze względu na to, że ekspozycja na promieniowanie nadfioletowe jest jednym z czynników predysponujących do powstawania nowotworów skóry, w tym czerniaka.

Źródło: https://unsplash.com/photos/zQDUKoUxAsE

W tym wpisie będzie nieco informacji o nowotworach skóry, głównie skupię się na czerniaku, czynnikach ryzyka jego rozwoju, metod diagnostyki i leczenia, a także o prewencji.

Nowotwory skóry powstają w wyniku procesu kancerogenezy. To nabyte i gromadzone samoistne i/lub indukowane zmiany genetyczne w komórkach, które mogą prowadzić to powstania nowotworów. Nowotwory mogą być łagodne oraz złośliwe. Łagodne to takie, których wzrost jest nieprawidłowy i  powolny, są dobrze odgraniczone od otaczających je tkanek i nie naciekają ich, jak również nie dają przerzutów. Po wycięciu nowotworu łagodnego nie występują wznowy. Do nowotworów łagodnych zalicza się mięśniaki, tłuszczaki, naczyniaki i włókniak. Z kolei nowotwory złośliwe szybko rosną i nie rozpychają okolicznych tkanek, lecz wnikają pomiędzy komórki prawidłowej tkanki. Często dają  przerzuty i charakteryzują się również częstymi wznowami. Do nowotworów złośliwych zalicza się raki, mięsaki, chłoniaki, czerniaka oraz inne.

Skupię się na nowotworach skóry.

Do nowotworów skóry zaliczamy czerniaka złośliwego oraz nieczerniakowe nowotwory skóry (NNS) Nieczerniakowe nowotwory skóry wywodzą się z komórek nabłonkowych naskórka, z warstwy podstawnej – rak podstawnokomórkowy i z warstwy kolczystej – rak kolczystkokomórkowy.

Źródło: https://unsplash.com/photos/B2roYETyWDI

Rak podstawnokomórkowy (BCC) należy do najczęściej występujących nowotworów skóry. Rośnie powoli i cechuje się niewielką, wyłącznie miejscową, złośliwością. Wyjątkowo rzadko daje przerzuty. Czynnikiem odgrywającym bardzo dużą rolę w powstawaniu raka podstawnokomórkowego jest promieniowanie ultrafioletowe BCC może rozwinąć się z istniejących stanów przedrakowych lub w skórze pierwotnie nie zmienionej. Najczęściej występuje u osób po 65. roku życia i lokalizuje się na skórze twarzy (w obrębie nosa, wokół oczodołu), jak również może dotyczyć skóry uszu.

Rak kolczystkokomórkowy (SCC) to nowotwór skóry charakteryzujący się zdecydowanie większą złośliwością niż BCC. Gwałtownie wzrasta i nacieka tkanki oraz daje przerzuty głównie do regionalnych węzłów chłonnych oraz przerzuty odległe. SCC może rozwijać się u osób z jasnym fototypem, w skórze uszkodzonej promieniowaniem ultrafioletowym, jak również w skórze wcześniej niezmienionej. Jednak najczęściej rozwija się ze stanów przedrakowych. Do czynników prowokujących można zaliczyć również drażnienie mechaniczne (blizny, przewlekłe stany zapalne, owrzodzenia, przetoki) i środki chemiczne. Zmiany zlokalizowane są przede wszystkim w skórze twarzy (nos, małżowiny uszne, dolna warga).

Do nieczerniakowych nowotworów skóry zalicza się również rogowiak kolczystkokomórkowy. Jest to guz rzekomorakowy, który rozwija się z mieszka włosowego. Cechuje go szybki wzrost i skłonność do samoistnego ustępowania. Do czynników ryzyka rozwoju należy przewlekła ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, terapia PUVA (Psoralen Ultra-Violet A), kontakt z olejami mineralnymi lub dziegciem, zakażenie wirusem HPV, jak również czynniki genetyczne i zaburzenia immunologiczne. Najczęstszą lokalizacją zmian jest twarz (nos, wargi, małżowiny uszne) oraz grzbiety rąk.

Czerniak (melanoma malignum) to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów skóry, który powstaje de novo – w miejscu wcześniej niezmienionym lub z istniejącego znamienia barwnikowego. Jest guzem wywodzącym się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych, znajdujących się w naskórkowej warstwie podstawnej. Bardzo szybko rośnie oraz daje przerzuty do narządów wewnętrznych, co decyduje o jego wysokiej złośliwości. Wyróżnia się kilka typów czerniaka w zależności od sposobu szerzenia się oraz zmian, z których wywodzi się i należą do nich:

• Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej
• Czerniak guzkowy
• Czerniak szerzący się powierzchownie
• Czerniak dystalny, podpaznokciowo-kończynowy
• Czerniak desmplastyczny
• Czerniak błon śluzowych

Jak wyżej wspomniałam, czerniak może dawać przerzuty – najczęstszą lokalizacją przerzutów odległych czerniaka są węzły chłonne, kości, mózg, płuca, wątroba, jelita i skóra. Rzadko przerzuty dotyczą pozostałych narządów.

Źródło: https://unsplash.com/photos/C9XgrB8hqBI

Jakie wyróżnia się czynniki zwiększające ryzyko rozwoju czerniaka?

• Promieniowanie UV – uważa się je za jedne z głównych przyczyn ryzyka rozwoju czerniaka i ryzyko to jest tym większe im jest częstsza i dłuższa ekspozycja na promieniowanie UV. Ogromny wpływ mają również oparzenia słoneczne, szczególnie te mające miejsce w dzieciństwie. Skutki wywołane promieniowaniem UV są zależne od wielu czynników, takich jak: szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza, fototyp skóry, rodzaj pracy (najbardziej narażone są osoby, których praca związana jest z częstą i długotrwałą ekspozycją na promieniowanie UV, np. rolnicy, ogrodnicy, pracownicy drogowi)
• Fototyp skóry – jest on zależny od stopnia naturalnej pigmentacji skóry. Według Fitzpaticka wyróżnia się sześć fototypów skóry, które związane są z różnymi reakcjami na promieniowanie nadfioletowe, co wynika ze zdolności do opalania się i podatności na oparzenia. Pisałam Wam o tym w poprzednim wpisie. Im jaśniejszy fototyp tym większa szansa na oparzenia skóry, a tym samym na rozwój czerniaka w przyszłości.
• Urządzenia emitujące promieniowanie ultrafioletowe – zalicza się do nich przede wszystkim solarium oraz urządzenia lecznicze (leczenie z użyciem promieniowania UVA i psolarenów, tzw. fototerapia PUVA). Solarium to urządzenie elektryczne wyposażone w lampy emitujące sztuczne promieniowanie z zakresu UVA i UVB. Badania pokazują, iż względne ryzyko rozwoju czerniaka u osób korzystających z solariów przed 30. rokiem życia zwiększa się aż do 75%.
• Liczne znamiona i zespół znamion atypowych – Znamiona barwnikowe występują powszechnie w populacji. Przeciętnie u każdego człowieka stwierdza się ok. 20 znamion. Są także osoby z bardzo dużą ilością znamion, nawet powyżej 100 i osoby te są bardziej narażone na rozwój czerniaka złośliwego. Liczba zmian zwiększa się podczas nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, a także w okresie pokwitania i ciąży. Ok. 30-50% czerniaków wywodzi się ze znamion melanocytowych (barwnikowych). Wiele badań potwierdza, iż obecność znamion atypowych (znamiona płaskie o ciemnym i zróżnicowanym zabarwieniu, których średnica wynosi kilka – kilkanaście milimetrów) oraz duża ilość znamion barwnikowych koreluje z podwyższonym ryzykiem rozwoju czerniaka.
• Czynnik genetyczny – rola genu CDKN2A. Mutacje genetyczne prowokujące rozwój nowotworów złośliwych najczęściej powstają w tkankach w trakcie życia i nie są one dziedziczone. Natomiast mutacje występujące w komórkach rozrodczych mogą być przekazywane kolejnym pokoleniom. Zjawisko to prowadzi to powstania rodzin, w których często występuje określony typ nowotworu. Badania genetyczne wykazały, iż u osób z rodzinną postacią czerniaka występuje mutacja genu CDKN2A i mogą one wpływać na nadmierną lub niewystarczającą ekspresję określonych białek (p16 oraz p14ARF), co może doprowadzić do powstania czerniaka.
• Czerniak może także rozwinąć się również w czasie ciąży, połogu, pokwitania oraz podczas przyjmowania antykoncepcji. Wpływ hormonów na rozwój melanomy budzi kontrowersje, część autorów nie potwierdza powyższych obserwacji
• Uprzednie zachorowanie na czerniaka zwiększa ryzyko nawrotu choroby
• U osób długotrwałe narażonych na wpływ związków chemicznych, m.in. na chlorek winylu, obserwuje się częstsze występowanie melanomy

Źródło: https://unsplash.com/photos/Iy7QyzOs1bo

Jak widzicie istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju czerniaka. Niezwykle istotne są działania prewencyjne oraz wczesna diagnostyka. Ważne jest aby obserwować zmiany barwnikowe skóry, zarówno samemu jak i podczas wizyty u lekarza. Naszą uwagę powinny przykuć przede wszystkim zmiany pojawiające się na skórze wcześniej nie zmienionej lub zmiany wywodzące się z istniejącego już znamienia barwnikowego, które uległy zmianie. Istnieją dwa systemy, które mogą być pomocne w rozpoznawaniu czerniaka.

Amerykańskie Towarzystwo Nowotworowe zaproponowało stosowanie reguły ABCDE, która opiera się na kilku cechach:

A- Asymetry- asymetryczny kształt zmiany,

B- Border- nieregularny brzeg zmiany,

C- Colour- niejednolite zabarwienie,

D- Diameter- średnica powyżej 6 mm,

E- Elevation- uniesienie i nierówna powierzchnia .

Jednak system ten nie pozwala na wykrycie wczesnego czerniaka – o średnicy poniżej 5 mm.

Drugim systemem mającym ułatwić rozpoznanie jest siedmiopunktowy system Glasgow. Opiera się on na następujących objawach:

• powiększenie,
• zmiana kształtu,
• zmiana koloru,
• obecność stanu zapalnego,
• sączenie, krwawienie lub strup w obrębie znamienia,
• świąd, przeczulica,
• średnica powyżej 7 mm

Żródło: https://unsplash.com/photos/Vb0GY3PWSSM

Każdemu z wyżej wymienionych objawów odpowiada jeden punkt, a wystąpienie co najmniej trzech cech może budzić podejrzenie rozwoju czerniaka. Do bardziej precyzyjnej diagnostyki służy mikroskopia epiluminescencyjna, czyli dermatoskopia. Dermatoskop daje możliwość 10-krotnego powiększenia, dzięki czemu uwidocznione zostają głębokie struktury skóry, które są niewidoczne dla nieuzbrojonego oka. W badaniu dermatoskopowym do oceny zmian stosuje się schemat diagnostyczny ABCD:

• Asymetria kształtu względem osi,
• Charakter brzegu,
• Kolor (w powiększeniu można dostrzec sześć kolorów: biały, czerwony, jasnobrązowy, ciemnobrązowy, popielatoniebieski i czarny),

D- Elementy strukturalne (siatka barwnikowa, pole o zatartej strukturze, kropki barwnikowe).

I choć nie zawsze możemy wszystkiemu zapobiec, istnieją zachowania, które należy wprowadzić w życie, ponieważ mogą one w znaczny sposób obniżyć ryzyko powstawania i rozwoju nowotworów skóry. Co może zrobić każdy z nas i co możemy jako społeczeństwo? Przede wszystkim edukacja, nie tylko personelu medycznego, lekarzy i pielęgniarek, ale także edukacja  poprzez programy edukacji społecznej). Kolejny ważny element to obserwacje i samobadanie skóry. I działania prewencyjne! Do działań tych należą:

• Unikanie nadmiernej ekspozycji na promieniowanie nadfioletowe (także tej w solarium) oraz unikanie nasłonecznienia w godzinach od 10.00 do 15.00, czyli w czasie największego promieniowania UVB.
• Noszenie ochronnej odzieży, nakrycia głowy oraz okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV.
• Usuwanie znamion barwnikowych ze względów profilaktycznych nie zawsze jest uzasadnione, aczkolwiek usunięcie należy rozważyć w przypadku narażenia na powtarzające się drażnienie i mikrourazy
• Stosowanie preparatów kosmetycznych lub dermokosmetyków z filtrem przeciwsłonecznym. Ważne jest, aby taki preparat zawierał substancje chroniące zarówno przed promieniowaniem UVB, jak i UVA. Skuteczność ochrony skóry przed promieniowaniem UVB określa się skrótem SPF (Sun Protection Factor). Wartość SPF wyraża stosunek minimalnej dawki promieniowania (MED- minimal erythema dose), która wywołuje rumień na skórze chronionej preparatem, do minimalnej dawki promieniowania wywołującej rumień na skórze niechronionej.

SPF = MEDskóry chronionej/MEDskóry niechronionej

Z kolei w celu oznaczenia stopnia ochrony przed UVA stosowane są następujące metody:

• IPD (Immediate Pigment Darkening) – metoda bezpośredniej pigmentacji. Polega na badaniu krótkotrwałego brązowienia skóry, które pojawia się bardzo szybko, a następnie zanika w ciągu kilku minut.
• PPD (Persistent Pigment Darkening) – metoda trwałej pigmentacji. Wartość PPD wyraża stosunek dawki promieniowania UVA wywołującej reakcję na skórze chronionej preparatem z filtrem UVA, do dawki promieniowania wywołującej reakcję na skórze niechronionej. Pomiar wykonuj się po upływie 2-24 godzin od zakończenia ekspozycji.

Źródło: https://unsplash.com/photos/Lxx64HRzvv8

Należy jednak pamiętać, że żaden preparat z filtrem przeciwsłonecznym nie jest w stanie zapewnić 100% ochrony. Preparaty z filtrem przeciwsłonecznym należy stosować przez cały rok, nie tylko w słoneczne dni. Aplikację powinno się powtarzać co ok. dwie godziny oraz po każdej kąpieli wodnej. Ważne jest także, aby nakładać odpowiednio dużą ilość preparatu. Szczególną ochroną powinno się objąć znamiona barwnikowe, zwłaszcza podczas nasłoneczniania. Osoby, u których występują podejrzane znamiona barwnikowe powinny udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza dermatologa, w celu przebadania swoich znamion.

A co jeśli już mamy do czynienia z czerniakiem? Podstawowym postępowaniem w leczeniu czerniaka skóry jest wycięcie chirurgiczne. Na początku wykonuje się biopsję, która polega na wycięciu podejrzanej zmiany (z marginesem ok. 2 mm) i części warstwy podskórnej. Jeśli badania  histologiczne i patomorfologiczne dadzą pozytywny wynik pod kątem czerniaka, wówczas należy wyciąć bliznę po wcześniej wykonanej biopsji usuwającej zmianę pierwotną. Wycięcie powinno być wykonane na głębokość ok. 1 cm, jednak najczęściej zmiana wycinana jest wraz z pełną głębokością tkanki podskórnej. Jeśli zostaną stwierdzone przerzuty do węzła wartowniczego lub do regionalnych węzłów chłonnych, wówczas należy wykonać usunięcie węzłów chłonnych z danego obszaru lub węzła wartowniczego.

Kochani! Dbajcie o siebie i o swoich bliskich. Badajcie swoje znamiona i kontrolujcie je również u lekarza. Jeśli jakiekolwiek zmiana Was niepokoi warto skonsultować to ze specjalistą. Osobiście kontroluję swoje zmiany barwnikowe i staram się regularnie kontrolować je również u lekarza/lekarki. I pamiętajcie o stosowaniu kremów z filtrem, a także o pozostałych krokach prewencyjnych 😊

Zdrówka dla Was!

Ściskam,

P.